Wijsheid van het lichaam (4) geneeskunde

De geneeskunde heeft als taak de harmonie te helpen bewaren bij het bestijgen van de transcendente ladder van de rationaliteit. In een wereld die denkt alle domeinen van het leven (arbeid, economie, recht, godsdienst, onderwijs ...) aan een steeds hogere rationalisatiedruk te kunnen onderwerpen, ontstaan steeds meer emotionele spanningen en een steeds grotere “vlucht in de ziekte”. Nu vertoont elk ziektebeeld een vormcomponent en een energiecomponent. De westerse geneeskunde heeft zich – in het spoor van haar Griekse erflaters – vooral gericht op het vormaspect: ziekten zijn een gevolg van deficiënte organen, van in het lichaam aanwezige “Fremdkörper”, van onregelmatige hormonenspiegels ... kortom, altijd van “dingen”. Door deze “Verdinglichung” heeft de westerse geneeskunde grote resultaten bereikt, en de chirurgie levert hiervan het onomstootbare bewijs (de etymologie van het woord “chirurgie” is wel zeer relevant: van cheir (hand) en ergon (werk), betekent het letterlijk: “handwerk”). Nu is het zeer opvallend dat de Chinese geneeskunde zich op het energieaspect richt, en probeert de energiestromen in balans te houden. Dat ze in het westen door de orde der geneesheren niet ernstig wordt genomen is – onder andere – een gevolg van het paradigma dat de westerse wetenschap beheerst. Dat heeft zich het sterkst geprofileerd in het experimentalisme van de negentiende eeuw, dat steunt op de isolering en analyse van subsystemen, en de daaruit volgende specialisatie op één orgaan of een groep van organen. Dergelijke werkwijze – die uiteindelijk onze kennis van het vormaspect overweldigend heeft doen toenemen – moest uiteindelijk in een “holistische” crisissituatie uitmonden. Heinrich Schipperges wijst er in Die Vernunft des Leibes, 1984, op dat de crisis in ons antropologisch beeld, zich weer concentreert op de zes zwaartepunten van de oude diëtetiek, met name: “1) die Beherrschung der Lufträume, des Wasserhaushalts, der Energievorräte, der Umwelt also im weiteren Sinne; 2) die Versorgung einer Weltbevölkerung mit Nahrung, wie auch die Verhütung weltweiter Fraßsucht, Trunksucht und Drogensucht; 3) die Humanisierung der Arbeitswelt und die maßvolle Ordnung einer auf Produktion wie Konsumtion eingeschworenen Freizeitgesellschaft; 4) die Kultivierung der Wachzeiten wie der Nachtruhe, damit auch eine Bekämpfung der Lärmstörungen und eine Rhytmisierung aller Tagesabläufe; 5) die Regulierung des innersekretorischen Stoffverkehrs, darin eingeschlossen eine wirkliche Theorie und Praxis der Sexualhygiene; 6) die Beherrschung des Affekthaushaltes und damit den Einbau der “Psychohygiene” in eine antroplogisch fundierte und ökologisch orientierte Allgemeine Gesundheitsbildung”.

De mens als geheel, en dat betekent: als mens, werd in de geneeskundige wetenschap (niet noodzakelijk in de praxis) totaal vergeten. Totaliteit van een levend organisme kan echter in een zijns-ontologie niet begrepen worden, omdat het geheel hier opgebouwd wordt als een huis uit stenen. De relatie tussen de stenen onderling is binair beschrijfbaar en wordt dus in lineaire causaliteiten begrepen. Maar een optelsom van lineaire causaliteiten genereert geen reticulaire causaliteit, en derhalve geen beschrijving van het dynamisch geheel. De mens is een fenomeen en kan derhalve slechts in een wordingsontologie begrepen worden. Maar wordenden kunnen niet vanuit een abstractie verstaan worden, elk wordende heeft zijn eigen uitgangssituatie, die het met de totale kosmos verbindt, en projecteert van hieruit zijn subjectieve realisatie van het leven in de toekomst. Dit betekent dat ziekten in wezen niet bestaan, er zijn alleen zieken. En deze aandacht voor de persoon was al altijd een kenmerk van de Chinese geneeskunde, maar de 'persoon' werd hierbij gezien vanuit het lichaam, en niet vanuit de geest. Tenslotte leeft elke mens in een milieu, en dit is mede bepalend bij de diagnose en nog meer bij de therapie. Daardoor wordt de geneeskunde zelf weer een kunst, waarbij de aisthesis een grote rol speelt en de wetenschap abstracte ruggesteun uitmaakt.